شرحی بر کلام امیرالمؤمنین،درباره بزرگ‌ترین عیب انسان

شاید اگر رفتار و منش خود را مورد محاسبه قرار دهیم متوجه چنین عیبی در وجود خود بشویم و یا در اجتماع با چنین کسانی برخورد کرده باشید،که با وجود عیبی در خود،به برجسته نشان دادن همان عیب در دیگران می‌پردازند تا نگاه ملامت بار افراد را متوجه شخص دیگر کنند.

کسانی هستند که عیب و ایرادی را که در اعمال و رفتار خودشان وجود دارند،نمی‌بینند و به حساب نمی‌آورند،اما همین که آن عیب را،در شخص دیگری ببینند،زبان به عیب‌جویی و انتقاد باز می‌کنند،و همه جا و پیش همه کس، از عیب آن شخص سخن می‌گویند.

برای مثال:گاهی کسی را می‌بینیم که برای حقوق انسانی دیگران،ارزش قائل نیست،حق مردم را پایمال می‌کند،دستمزد کاری را که دیگران برایش انجام داده‌اند نمی‌دهد،یا کم و با تأخیر می‌دهند،قول و قرارهای خود را به هم می‌زند،و وعده‌هایی را که به مردم داده است انجام نمی‌دهد.اما همین شخص،به محض آن که دیگری،کم‌ترین حق او را پایمال کند، یا دستمزدش را یک ریال کمتر یا یک روز دیرتر بدهد،یا با او مختصری بدقولی کند،یا وعده‌ای را که به وی داده است انجام ندهد،فریادش به آسمان می‌رود، و همه جا،از آن شخص، عیب‌جویی و انتقاد می‌کند.

شاعری،در همین معنی گفته است:

             ببری مال مسلمان و چو مالت ببرند/ داد و فریاد بر آری که: مسلمانی نیست!


امام علی(علیه‌السلام) می‌فرماید:این خود،بزرگ‌ترین عیب است که تـو،عیبی را در مردم ببینی و آن را زشت و ناپسند بشماری و زبان به انتقادش بگشایی،درحالی که خودت نیز، شبیه همان عیب را داشته باشی،ولی به آن توجه نکنی.

البته،منظور امام این نیست که وقتی در دیگران عیبی را دیدی که خودت نیز شبیه آن عیب را داری،همین کافی است که عیب دیگران را به زبان نیاوری،و عیب خودت،هم چنان سر جایش باقی بماند.بلکه،منظور این است که وقتی، عیب دیگران،باعث ناراحتی ما شد،هوشیار باشیم و خود را مورد حسابرسی قرار دهیم  و ببینیم که آیا خود ما نیز، آن عیب را داریم یا نه؟ و اگر دیدیم که خودمان نیز،دارای همان عیب هستیم،در صدد برطرف کردن آن بر آنیم، زیرا آن عیب، همان‌طور که در وجود دیگران،ما را ناراحت کرده است،در وجود ما نیز باعث ناراحتی دیگران خواهد شد.

عیب‌جویی از منظر قرآن

سوره همزه،از جمله سوره‌های نورانی قرآن است که با تهدیدی کوبنده برای عیب جویان و مسخره کنندگان،آغاز می‌گردد :

« وَیلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُمَزَه: وای بر هر بدگوی کننده عیب‌جویی».

منظور در این آیه ؛آن‌هایند که با نیش زبان و حرکات دست و چشم و ابرو در پشت سر و پیش رو، دیگران را استهزاء کرده،یا عیب‌جویی و غیبت می‌کنند،یا آن‌ها را هدف تیرهای طعن و تهمت قرار میدهند.همزه و لمزه هر دو صیغه مبالغه است.اولی از ماده همز در اصل به معنی شکستن است و از آنجا که افراد عیب‌جو و غیبت کننده شخصیت دیگران را در هم می‌شکنند و حیثیت ایشان را لکه دار می‌کنند، به آن‌ها همزه اطلاق می‌شود.و لمزه به معنی غیبت کردن و عیب‌جویی نمودن است.(ترجمه تفسیر نمونه/ج27 / صفحه 309 )

در سخنی از ابن عباس آمده است که در تفسیر این دو چنین گفته است:آنها کسانی هستند که سخن چینی می‌کنند،و میان دوستان جدایی می‌افکنند،و مردم را با عیوب توصیف می‌کنند. گویا ابن عباس این سخن را از حدیثی که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)نقل شده است استفاده کرده است،آنجا که فرمود:«اَلا اَنبئکُم بِشِرارِکُم؟ قالُوا بَلی یا رَسول الله،قالَ: اَلمَشاؤونَ بِالنَّمیمَه، المُفَرَّقونَ بینَ الا حبَّه، اَلباغونَ لِلبَراءِ المَعایب: آیا شما را از شرورترین افراد خبر دهم؟ گفتند: آری‌ای رسول خدا! فرمود:آنها که بسیار سخن چینی می‌کنند،در میان دوستان جدایی می‌افکنند،و برای افراد پاک و بی گناه در جستجوی عیبند ».(ترجمه تفسیر نمونه/ج27/ صفحه 310 )

پس با توجه به این آیه هرگونه عیب جویی که موجب تحقیر و هتک آبروی مؤمن شود حرام و برای عامل آن عذاب سختی در دنیا و آخرت است.

انشالله بتوانیم سخن پیامبر را که فرمودند:«حاسبوا قبل أن تحاسبوا :خود را مورد حسابرسی قرار دهید،قبل از آنکه شما را محاسبه کنند» آویزه گوش خود کنیم و به جای شمردن عیوب و نقایص دیگران،به رفع نقایص اخلاقی خود بپردازیم؛تا درآخرت مجازات گناه "عیب‌جویی"را متحمل نشویم و هم با رفع عیوب اخلاقی خود از ارتکاب به گناه،پرهیز کرده باشیم .